“Het is geen geheim dat het klimaat steeds extremer wordt, waardoor er steeds vaker langdurige, droge periodes ontstaan. De kans op natuurbranden wordt daardoor ook groter. Door de gevolgen van deze klimaatverandering, bleek het niet meer voldoende om slechts één Handcrew voor natuurbranden te kunnen inzetten”, vat Jitske Langeraap – de Vries van VRBN samen. Zij is inmiddels Coördinator van Handcrew Zuid-Nederland: een samenwerkingsverband van de Veiligheidsregio’s Midden-West Brabant, Brabant-Zuidoost, Limburg-Noord, Zuid-Limburg, Zeeland en Brabant-Noord. “Het team van Handcrew Overijssel, dat tien jaar geleden werd opgericht, is zeer nauw betrokken geweest bij ons project, onder andere door te ondersteunen met het opleiden van onze mensen.”

Grote of complexe natuurbranden

Als een natuurbrand te groot of complex is, kan de brandweer de landelijke specialisten van de Handcrew om hulp vragen. De Handcrew Zuid-Nederland heeft dan een ondersteunende en adviserende rol, legt Mark Rijkers Teamleider Handcrew Zuid-Nederland uit. “De teamleden volgden een basisopleiding om natuurbranden effectief te bestrijden. Simpelweg meer water gebruiken helpt niet altijd om dit soort branden te bestrijden. Bijvoorbeeld omdat ze woeden in moeilijk begaanbaar gebied of omdat de brand heel uitgebreid is. Het enige handelingsperspectief dat we dan hebben, is het weghalen van de vegetatie oftewel brandstof.”
Vooralsnog treedt de Handcrew Zuid-Nederland in deze gevallen defensief op. “We halen met handgereedschappen vegetatie weg tot op het zand, om zo te voorkomen dat de brand zich verder verspreid. De komende twee jaar richten we ons op het opleiden van mensen om daarnaast ook offensief te werk te gaan. Kortom: om tegenbranden/voorbranden in te zetten als middel om natuurbranden te bestrijden.”

Doorzettingsvermogen

Hoeveel natuurbranden er per jaar optreden, is lastig te voorspellen. “Afgelopen jaar viel het mee, maar in 2020 stonden we als brandweer wel voor forse uitdagingen op dat vlak. Toen zijn er maar liefst 2500 natuurbranden geregistreerd en woedden er twee grote (regio-overschrijdende) natuurbranden tegelijkertijd: in de Peel en op de Meinweg”, vertelt Projectleider Veiligheidsregio Limburg-Noord, Sraar Theeuwen. “Alle zes de zuidelijke veiligheidsregio’s waren duidelijk overtuigd van het nut van een Handcrew Zuid-Nederland. Door ons gezamenlijk doorzettingsvermogen hebben we het samen voor elkaar gekregen!” Tijdens het project bleek veel afstemming tussen de veiligheidsregio’s nodig. “Iedere veiligheidsregio heeft zijn eigen processen. We moesten continu over onze eigen grenzen heen kijken en in feite het beste uit de zes verschillende werelden halen.”

“Twee jaar geleden zijn we een programma gestart om de crisisorganisatie door te ontwikkelen. Eén van de producten die we in 2023 opleverden, is het nieuwe regionaal crisisplan. Als programmamanager heb ik samen met de programmamanager van Brabant-Zuidoost vormgegeven aan deze doorontwikkeling”, begint VRBN-programmanager Ruud Huveneers. Het is een wettelijke verplichting om het regionaal crisisplan eens in de vier jaar te actualiseren. “De afgelopen jaren hebben we meer dreigingen gekend, maar ook te maken gehad met meer langdurige crises. De crisisorganisatie die we hadden, was vooral ingericht op acute incidenten zoals een grote brand. Met het oog op de verschuiving van het type crisis was het belangrijk om het crisisplan nu te actualiseren.”

Monitoring- en signaleringsteam

Voor de actualisatie sloegen VRBN en VRBZO de handen ineen. Joost van den Broek, Adviseur Crisisbeheersing en Algemeen Commandant Brandweer bij Brabant-Zuidoost was samen met Ruud verantwoordelijk. “We zijn als twee veiligheidsregio’s samen dit traject ingegaan, waarbij we vooraf wisten dat we onze verschillen kennen, zowel in onze cultuur als in de structuur van de organisatie. Anderzijds was er duidelijk de wil en de behoefte om dit samen op te pakken en voor een kwalitatief hoogwaardig plan te gaan.” De voordelen van dit crisisplan ten opzichte van het voorgaande plan zijn volgens Joost duidelijk. “Allereerst hebben we ten opzichte van het vorige plan inmiddels ervaring met nieuwe crisisvormen zoals boerenprotesten, de vluchtelingencrisis en de coronacrisis. Dit geeft ons een andere blik op crisisbeheersing. Het zijn waardevolle ervaringen die we hebben meegenomen in het nieuwe plan.” Zo is er onder andere voor gekozen om voortaan meer te investeren in de voorkant. Joost verduidelijkt: “Soms zie je een crisis min of meer aankomen en kun je daar al mee aan de slag gaan voordat je de hele crisisorganisatie optuigt. Op het moment dat het écht crisis wordt, is dan al belangrijk voorwerk gedaan. Het monitoring- en signaleringsteam komt inmiddels twee keer per week bij elkaar en bespreekt mogelijke dreigingen voor onze regio’s.”

“Voorheen waren onze processen op teveel verschillende plekken georganiseerd, waardoor mensen elkaar niet optimaal vonden. Denk bijvoorbeeld aan voertuigonderhoud, logistiek en het wassen en repareren van materialen. Dat werkte niet efficiënt en daarnaast konden teveel kleine werkplaatsen niet worden geprofessionaliseerd. Daarom werd in 2016 besloten om het werk meer te gaan concentreren op twee grote locaties. Naast een locatie in Den Bosch – met een 24-uursdienst, werkplaats, groot kantoor en ontmoetingsruimtes – werd gekozen voor een tweede locatie met een kleiner kantoor, maar wel een grote werkplaats in Zeeland”, schetst projectleider Willem van Cuijk de situatie. “Mijn taken vanuit VRBN in dit proces waren onder andere om de ideeën en wensen vanuit de organisatie om te zetten in een concreet plan van eisen, af te stemmen welke functies in Den Bosch en welke in Zeeland zouden komen, en te regelen dat er een geschikte architect en bouwpartij aangesteld werden. Verder moest ook het bestemmingsplan worden gewijzigd en een bouwvergunning worden aangevraagd.” Om dit alles te bewerkstelligen, werkte Willem samen met tal van mensen. “Vanuit alle hoeken van onze organisatie zijn medewerkers actief betrokken bij het traject; van de mensen uit de autowerkplaatsen en de medewerkers van arbeidshygiëne en logistiek tot het kantoorpersoneel en de brandweervrijwilligers.”

Beter voorbereiden op een crisis

Een concrete actie het afgelopen jaar op dit vlak is de inzet van drie professionals die zich richten op het versterken van ons netwerk. Adviseur Netwerkmanagement Tjerk de Laat is één van hen. “Als hulpdiensten ingezet worden bij een incident, wordt er intensief samengewerkt. Politie, brandweer en ambulancedienst oefenen op deze gezamenlijke inzet. De afgelopen jaren merkten we echter dat we ook steeds vaker andere partners in ons netwerk nodig hebben. Zoals woningcorporaties, zorgdienstverleners, het onderwijs en het bedrijfsleven. Deze spelers kunnen ons aan de voorkant voorzien van specifieke kennis en data, waardoor wij ons beter kunnen voorbereiden op een mogelijke crisis.”

Weekstart

Ook op een ander vlak maakten we in 2023 stappen om onze crisisbeheersing te versterken. René licht toe: “We hebben in 2023 een weekstart in het leven geroepen. Alle diensten krijgen elke maandagochtend gezamenlijk een regionaal veiligheidsbeeld gepresenteerd. We nemen dan bijvoorbeeld door welke evenementen er die week zijn, of defensie een grote oefening heeft en er demonstraties gepland zijn. Ook kijken we naar de waterstanden en de weersvoorspelling en wat de status is van besmettelijke dierenziektes in onze regio.” Het weekbeeld dat VRBN samen met de andere Brabantse veiligheidsregio’s opzette, kreeg in januari 2024 navolging op landelijk niveau. “Inmiddels vindt de landelijke weekstart een uur voor onze eigen weekstart plaats. Het is mooi om te zien dat ons initiatief eraan heeft bijgedragen dat de landelijke crisisbeheersing op een hoger niveau komt.”

‘Kijk ook naar de sociale cohesie’

De 18-jarige Mila Bergmans uit Heusden studeert Integrale Veiligheidskunde bij Avans Hogeschool. Ze liep in december 2023 een dag mee binnen de sector Crisisbeheersing. “Ik ben sinds mijn elfde actief bij de jeugdbrandweer en onlangs doorgestroomd naar de vrijwillige brandweer. Mijn doel? Bij de beroepsbrandweer gaan! Alhoewel ik tijdens de meeloopdag kennis heb gemaakt met andere interessante beroepen, zoals de gevarieerde rol van de Calamiteitencoördinator. Van de meeloopdag heb ik ontzettend veel geleerd. Ik kreeg inzicht in de functies die je binnen de veiligheidsregio kunt bekleden. En we hebben onder andere de meldkamer bezocht, waar ik meer leerde over de structuur en indeling van de organisatie.” Of Mila ook tips heeft hoe we onze veiligheidsregio verder kunnen versterken? “Kijk vooral ook naar waar de mensen van buitenaf behoefte aan hebben, wat er in de samenleving leeft. Een plek kan wel veilig zijn, maar mensen kunnen zich tegelijkertijd niet veilig voelen. Sociale veiligheid is een relevant thema, waar we zeker ook op school veel aandacht aan besteden.”